Achilleion, op het Griekse Corfu

Achilleion

Corfoe, dat schitterende mythische eiland der Phaeacen, bezit één sieraad dat nog meer bijzonder is dan alle andere. Bijzonder, niet zozeer vanwege zijn schoonheid als vanwege de mensen die het gecreëerd hebben of aan het tot stand komen ervan meegewerkt hebben. Personen die een belangrijke plaats innamen in de wereldgeschiedenis zowel als in die van Corfoe zelf. Dat sieraad is het Achilleion, gebouwd aan het einde van de 19de eeuw (1889-91) door Keizerin Elisabeth van het Hongaars-Oostenrijke Keizerrijk, beter bekent als Sissy.
Nadat zij vermoord was werd het verkocht aan Keizer Wilhelm II van Duitsland. Het feit dat door diens eigen toedoen in 1914 de Eerste Wereldoorlog ontstond en Duitsland verwoest werd, verhinderde hem echter te genieten van het Achilleion en Corfoe. Misschien dat als hij wat langer onder de bevolking van het Ionische gebied geleefd zou hebben, zijn nutteloze oorlog verbleekt zou zijn tegenover de schoonheid van de natuur en de kracht van de tijd. Er volgde een moeilijke periode voor het prachtige gebouw en de omringende grond. De twee Wereldoorlogen en in de jaren 1950-1960 de verwoeste economie van het eiland maakten dat het Achilleion danig werd aangetast door de tand des tijds.

In 1962 kwam daar echter verandering in, toen de Griekse regering voor 20 jaar het domein verhuurde aan een groep ondernemingen die onder bijzondere bescherming van een Duitse baron het gebouw onderhielden, vele verkochte en verloren gewaande bezittingen en kunstwerken wisten terug te halen en in de zalen van het Achilleion een casino en een museum stichtten dat nog steeds in bedrijf is. Het casino is overgebracht naar een groot hotel in Corfoe en nu kunnen dan eindelijk Achilles, Elisabeth en de Keizer, tezamen met diegenen die deze ruimtes tot stand gebracht hebben, ten volle genieten van dit sieraad in de Ionische Zee.

Elisabeth en het Achilleion
Elisabeth werd in 1837 geboren in Beieren als telg uit het geslacht Wittelsbach. Zij werd tot Keizerin van Oostenrijk en Hongarije gekroond even na haar huwelijk met Franz Jozef I van Habsburg in 1854. Dit huwelijk baarde nogal wat opzien omdat eigenlijk haar zuster Helena voorbestemd was zijn vrouw te worden. Na haar huwelijk begon Elisabeth, die al snel in botsing kwam met het strenge hofprotocol en met haar schoonmoeder, te reizen. Tijdens een van die reizen stierf in 1857 in Hongarije op tweejarige leeftijd haar dochtertje Sophia. Toen trachtte haar schoonmoeder, die reeds vanaf het begin haar afkeuring had uitgesproken over deze reizen, de voogdij op te eisen over haar-toen nog- twee andere kinderen Rudolph en Ghisela. Elisabeth begon toen onder het voorwendsel van een zwakke gezondheid na deze ontwikkelingen, aan een lange reis met een jacht langs alle eilanden van de Middellandse Zee. En zo kwam zij in 1861 op Corfoe aan waar zij gastvrij ontvangen werd door de toenmalige Briste Gouverneur Henry Storks op zijn landgoed Mon Repos. Haar eerste contact met de schoonheid en de natuur van het eiland en in het algemeen van het Ionische gebied lijken Elisabeth zeer geraakt te hebben want bij vele reizen die zij daarna nog maakte deed zij Corfoe vele malen aan en leerde langzamerhand Griekenland met haar geschiedenis en mythologie kennen en waarderen. Zijzelf kreeg echter, ondanks de positieve rol die zij speelde in de politieke ontwikkelingen in Europa betreffende de door Oostenrijk bezette gebieden in Noord-Italië en vooral in Hongarije, behalve de problemen met het haar vijandelijk gezinde Hof nog andere slagen te verduren daar haar zoon Rudolph zelfmoord pleegde, haar vader stierf, haar zwager Maximiliaan I in Mexico gefusilleerd werd door de guerrillastrijders van Emilio Huarez en haar neef Ludwig II en haar zuster stierven. Na al deze feiten besloot Elisabeth Oostenrijk te verlaten en een verre reis te maken. Haar keuze moet al vastgestaan hebben sinds haar eerste reis naar Corfoe in 1861. En zo kocht zij in 1889 de villa van Vrailas, waar nu het Achilleion staat. Zij liet de villa afbreken en de bouw van het huidige gebouw ving aan. Het was klaar in 1891 en de decoraties werden gekozen door Elisabeth persoonlijk. De liefde die zij ontwikkeld had voor de Griekse mythologie komt duidelijk tot uiting in de naam van het gebouw en duidt op de voorliefde die zij had voor deze grootste held van de Trojaanse Oorlog, Achilles. De prachtige tuinen die zij ontwierp sierde ze op met grote beeldhouwwerken, waarvan de belangrijkste de Stervende Achilles is. Elisabeth heeft echter niet lang genoeg mogen leven om naar hartelust te genieten van haar droompaleis, haar Achilleion. In 1898 bevond zij zich in Genève en werd zij zelf het slachtoffer van de vele jaren durende onderdrukking van noord-Italië door haar Keizerrijk. De Italiaan Luigi Lucheni stak haar met een mes toen zij haar hotel verliet. Hij werd gearresteerd en betaalde voor zijn ideeën door in 1910 zelfmoord te plegen in de gevangenis. Dat was de laatste episode in het veelbewogen leven van Elisabeth, dat later vele malen verfilmd werd. De beroemdste bioscoopversie was wel “Sissy” uit 1955, waarin de beroemde Romy Schneider haar gestalte gaf.

Wilhelm II en het Achilleion
De tweede persoonlijkheid die zijn naam verbond aan het Achilleion was Wilhelm II, Keizer van Duitsland, die tijdens zijn bezoek aan Corfoe in 1905 logeerde bij de Griekse Koninklijke familie op het paleis Mon Repos. Hij trachtte toen het Achilleion te kopen en slaagde daar uiteindelijk in in 1907, na lange onderhandelingen. Het karakter van de Keizer naar aanleiding van wiens politiek WO I. ontstond (en die zijn laatste levensjaren als banneling in Nederland sleet) stond hem niet toe een zo grote held te zien op het moment dat hij stierf, en dus liet hij het beeld van de Stervende Achilles verplaatsen naar zijn huidige plek en bestelde hij het nieuwe grootse bronzen beeld dat nu het landschap overheerst. Het enorme beeld dat in totaal 11,5 m hoog is werd in delen aangevoerd en ter plaatse in elkaar gezet De Keizer was ook op andere gebieden actief, zoals met het plaatsen van de uitkijkpost bij Pelekas en het uitvoeren van archeologische opgravingen bij Agii Theodori.

Eveneens liet hij de tuinen van het Achilleion veranderen en voegde vele nieuwe zeldzame planten toe, die verzorgd werden door gespecialiseerde tuinlieden. Maar zijn eigen oorlog verhinderde dat hij ten volle van het Achilleion kon genieten. Net zoals Elisabeth slachtoffer was geworden van de politiek van Oostenrijk dat aanspraak maakte op grondgebieden met Italiaanse bevolking.

Rondleiding over de terreinen van het Achilleion
Men betreedt het Achilleion via het ijzeren hek waarop aan de bovenkant in Griekse letters de naam van het gebouw staat. In het plaveisel is een driehoekige metalen plaat ingemetseld die de datum van eerste steenlegging vermeldt, in 1889. Naast de ingang staat het gebouw waar de toegangsbiljetten voor het gebouw verkocht worden, daterend uit dezelfde periode. Direct daarna zien we links van het pad dat naar de voorkant van het gebouw leidt nog een gebouw, dat opgericht werd in de periode van de Keizer om er zijn lijfwacht in te huisvesten en dat Ridderhuis genoemd wordt. Later werd het gerestaureerd en gebruikt als hotel bij het casino. Als we verder gaan door de dichtbegroeide tuinen zien we de eerste twee beelden die de terreinen sieren. Het eerste rechts is de “Muzikant met de cymbaal”, replica van een bronzen beeld uit de Oudheid, dat een musicerende jongeling uitbeeldt met bekkens in de hand en nog een slaginstrument aan de rechtervoet.

Dit mooie beeld wordt opgevolgd door een nieuwer beeld in andere stijl, van de hand van een onbekende Italiaanse kunstenaar. Dat is de “Toekomstige Zeeman”, een kind met matrozenpet dat op de beschadigde boeg van een roeiboot zit en een landkaart bestudeert. Even voor het pad bij de gevel van het gebouw komt zien we nog een ander beeld van brons, een kopie van een identieke uitvoering in het Capitool van Rome, dat op zijn beurt ook weer een kopie is van een werk van Lysippus. Het is een Hermes-beeld dat aanvankelijk op de plek stond die nu in beslag genomen wordt door de Stervende Achilles.

Het Achilleion en zijn geschiedenis tot op heden
Achilleion01Met het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog werd het Achilleion verlaten door Wilhelm II. In 1915 werd het door Franse en Servische legereenheden die het neutrale Corfoe bezetten, gebruikt als hospitaal. Als logisch gevolg liep het ernstige beschadigingen op, en de verwoesting werd compleet in W0. II, toen het Achilleion door de Italiaanse en Duitse bezetters gebruikt werd als hospitaal en hoofdkwartier. Na de oorlogen was het gebouw in gebruik als school en het verval werd steeds groter. Zo werd het in 1962 door de Griekse regering voor 20 jaar verhuurd aan een Duitse onderneming die het restaureerde om er een casino in te huisvesten. De voorzitter van de onderneming Baron Von Richthofen was de derde persoon wiens naam aan het Achilleion verbonden werd. Hij wist veel van de verloren gewaande voorwerpen terug te werven en gaf het gebouw voor een groot deel zijn huidige aanzien. Met de afloop van het contract ging het gebouw over in handen van de Griekse staat, aan wie het ook nu nog toebehoort. Het casino werd overgebracht naar een centraal gelegen hotel in Corfoe. Nog een belangrijke bladzijde in de geschiedenis van het Achilleion is de topconferentie van de staatshoofden van de landen van de Europese Unie die hier in 1994 plaatsvond aan het einde van de periode van Grieks voorzitterschap. Bij de daaraan voorafgaande werkzaamheden kregen het gebouw en de omringende terreinen hun huidige aanzien. Zo vertellen ze de bezoeker over een lange en veelbewogen “levensloop”.

We staan nu voor de voorgevel van het Achilleion. De aanblik van de gevel is er een vol beeldhouwwerken en reliëfs met thema’s uit de Griekse mythologie. Op de veranda van de bovenverdieping staan grote marmeren centauren, links senior en rechts junior. Op de veranda van de tweede verdieping staan vier bronzen muzen die toortsen ophouden die nu verlichtingselementen verbergen. Eveneens op de veranda van de tweede verdieping, aan de linkerzijde, staat een grote gevleugelde Hermes met herautenstaf. Rechts van het gebouw staat nog een gebouw waar de stallen en het personeel gehuisvest waren. Later, tijdens de oorlogen, werd het gebruikt als kazerne en in de periode tussen de twee oorlogen was er een school in gehuisvest. In 1962 werd het gerestaureerd om te dienen als woning voor Baron van Richthofen. Links van de ingang van het Achilleion is een grote gedenkplaat ingemetseld die vermeldt dat hier in 1914, in de eerste wereldoorlog, de Franse Legereenheid gehuisvest was.

De grote ijzeren deur is vervaardigd door de firma Caponetti in Napels (Italië).
Hij is gedecoreerd met griffioenen en medusa’s, leeuwen en alcyoniden in reliëf en heeft ook twee bronzen reliëfvoorstellingen van Zeus die vanaf zijn wagen bliksemschichten werpt naar de Titanen (links), en van de wagen van titaan Helios (rechts). De ruimte voor de ingang werd door Wilhelm II dichtgemaakt met glas en later door de Franse en Servische legereenheden gebruikt als mortuarium. Het glas werd bij de restauratiewerkzaamheden aan het gebouw weer verwijderd en zo werd de ruimte weer teruggebracht in de oorspronkelijke toestand.

In de grote ontvangstzaal wordt onze aandacht getrokken door de trap naar de bovenverdiepingen, met de verrassende balustrade. Beneden aan staan twee beelden. Zeus met een adelaar en bliksemschicht rechts en Hera met een pauw links. Vervolgens verder naar boven vele bronzen beeldjes van mythologische figuren als Silenen, Maenaden, Saters, Bacchen, Medusa’s en Karyatiden maar ook leeuwen. Op de tussenverdieping staan gipsen beelden van Artemis, Phoebus Apollo, Aphrodite en Hermes en op de eerste verdieping Oude trofeeën. Op de tweede verdieping beelden van Pan en zijn gevolg, allemaal gemaakt door de firma Caponetti, werken van Filippo Eugenio. Voor de trap zien we twee Dorische zuilen en daarnaast twee kopieën van Oude kraters met mythologische voorstellingen van porcelein uit Florence. Links van ons is een prachtige open haard van marmer uit Porto Verente in Italië met respectievelijk rechts en links daarvan beelden van Pallas Athene en Hebe. In het midden een klok uit de tijd van Elisabeth. Rechts van de hoofdingang zien we een geëtst portret van Elisabeth op 21-jarige leeftijd, nagemaakt door Luis Jacoby naar het origineel van de Duitse schilder Winterhalter dat in paleis Hofburg hangt. Op het plafond van de ontvangstzaal van het Achilleion is een prachtig werk bewaard gebleven van de Italiaanse schilder Callopi, de “Vier Jaargetijden”, waarde herfst gesymboliseerd wordt door de vrouwen met druiven, de winter door de vrouwen bij het vuur, de lente door kinderen met bloemen en de zomer door engelen of Eros-figuren met schelpen. Aan de bovenrand van het werk dansen in de hemel de Horen (Uren), dochters van Zeus. De geschilderde decoraties rondom het werk zijn in Pompejiaanse stijl, kopieën van vondsten in Pompeji.

De Kapel van het Achilleion
Elisabeth heeft in de zaal rechts van de ingang een Katholieke kapel laten maken met aanzienlijke kunstwerken van Christelijke inhoud. In de koepel is een fresco met de Terechtstelling van Christus, bijzonder fraai, en daaronder een grote Madonnaschilderij van Franz Matsch, dat door Elisabeth ‘Stella Maris” (Ster van de Zee’) genoemd werd na een storm waarin zij met haar jacht gevaar gelopen had. Rechts en links staan twee beelden, van Maria en van Christus, terwijl de gehele koepel steunt op Corinthische zuilen. Ook is het altaar bewaard gebleven en het gebedenboek, evenals andere kostbare voorwegen waarvan
de belangrijkste de misgewaden zijn die Paus Pius IX aan Elisabeth schonk. Aan de wanden fraaie en zeldzame voorstellingen in reliëf van marmer, albast en majolica en het decor wordt gecompleteerd door de kopie van het beeld van de “Noire Dame de la Garde” in Marseille en portretten van Orthodoxe hiërarchen.

Tweede Zaal
Persoonlijke eigendommen van Elisabeth Hier zijn voorwerpen en documenten bijeengebracht die te maken hebben met het leven van Elisabeth. Onder de vele tentoongestelde voorwerpen zijn foto’s
van haarzelf en haar familieleden, maar ook schilderijen en foto’s van het Achilleion zoals dat er toen uitzag. Ook is er een familiealbum van de Habsburgers en documenten die betrekking hebben op de moord op Elisabeth in Genève.

Derde Zaal
Persoonlijke eigendommen van Wilhelm II In deze ruimte zijn voorwerpen bijeengebracht die te maken hebben met de Duitse Keizer. Behalve de schilderijen en foto’s die historische en kunsttechnische waarde hebben, valt vooral het zadel op dat hij gebruikte als stoel. Verder vele kleine voorwerpen, een model vanzijn jacht, dat in die jaren een meesterstuk van scheepsbouwkunst vormde en de vlag van het schip.

Rookzaal – Eetzaal
De eerste zaal links van de ingang, waar nu het kantoor van het Museum gevestigd is, was oorspronkelijk de rookzaal van het Achilleion, net naast de eetzaal, waar nu meubelen en andere voorwerpen tentoongesteld worden van de twee eerste eigenaren. Ook zijn er waardevolle schilderijen, het zwaard waarmee Franz Joseph I een nederlaag leed tegen Napoleon 111 van Frankrijk. Plafond en wanden zijn rijk gedecoreerd, hoewel slechts een deel van de oorspronkelijke versieringen bewaard gebleven is. Als we verder gaan komen we in een kleine ruimte die ontstond bij de restauraties van 1962 en waar zich nu vijf marmeren reliëfs bevinden met voorstellingen uit de Griekse mythologie en van Sappho, de “tiende muze” van de Oude Griekse lyrische dichtkunst.

Eerste en Tweede zaal met meubelen
In de twee laatste zalen van het Achilleion Museum zijn meubelen van Elisabeth en diverse eigendommen van Wilhelm II te zien. In de eerste zaal zien we het bureau en andere meubelstukken van de Oostenrijkse koningin, een boekenkast met boeken uit diezelfde periode en foto’s van de Duitse keizer en andere hoogstaande personen. Ook zijn er een koningskroon, juwelen en vele kopieën van beelden uit de Musea van het Vaticaan en Napels te zien. In de tweede zaal staan de meubelen uit de slaapkamer van Elisabeth, twee kasten, spiegels, een naar Romeins voorbeeld nagemaakte sofa, een bureau en een Arabische amfoor met goud- en emaildecoraties die Wilhelm ooit geschenk kreeg. In dezelfde ruimte is een schilderij te zien van Ludwig Thiers: “Odysseus en Nausicaä”.

De tuinen van het Achilleion Het terrein
Bij het verlaten van het gebouw ziet men aan het einde van de trap de ingang tot de tuinen van het Achilleion. Vier marmeren beelden wachten ons daar op: Aphrodite en Artemis in de laagte en Hermes en Apollo aan het einde van de korte trap.
Het bos van het Achilleion, de galerij met de Muzen, de galerij der Wijsgeren, de tuinterrassen, ze staan vol met marmeren en bronzen beelden, kopieën van Oude originelen maar ook moderne creaties. Het is de moeite waard ze een voor een te bekijken, maar vooral om het gevoel te ondergaan dat het gehele samenstel van deze terreinen teweegbrengt, die ons terugbrengen naar de veelbewogen 19de eeuw. Van de beelden is behalve die van de Stervende Achilles en de Zege van Achilles die we verderop zullen beschrijven, ook “Phryne” van Fritz Heinemann opmerkelijk. Phryne, de beroemde Hetaera, die met haar mooie lichaam model stond voor Praxiteles en die zo knap was dat ze er zelfs in slaagde een hele rechtbank te overtuigen van haar onschuld toen zij zich naakt in de rechtszaal vertoonde. Ook interessant maar helaas niet te bezichtigen voor publiek is het beeld van Elisabeth dat aan de oude ingang van het Achilleion staat, die via het bos te bereiken is. Een foto van dit beeld hangt in het Museum.

De Stervende Achilles
Dit is het belangrijkste beeld van het Achilleion en het meest geliefde van de eerste eigenaresse, Elisabeth. Het is een werk van de Duitse beeldhouwer Ernst Gustav Herter uit 1884 en het werd naar Corfoe gebracht toen met de bouw van het Achilleion begonnen werd.
Het werk beeldt Achilles uit, de grootste van de Achaeische strijders, die dodelijk gewond is door een pijl in zijn hiel (Achillespees!). Volgens -alweer- Homerus wilde Achilles’ moeder, die zelf als godin onsterfelijk was, ook haar zoon onsterfelijk maken. Daarom doopte zij hem zonder dat haar sterfelijke echtgenoot Peleas dat wist onder in de rivier de Styx om hem onsterfelijk te maken. Daarbij hield zij hem vast aan zijn hiel en dat was dan ook de enige plek die niet bestand was tegen dodelijke verwondingen. God Apollo wist dat en gaf Paris opdracht van veraf zijn boog te richten op Achilles. De pijl, die door de god zelf bestuurd werd, trof doel en Achilles trachtte deze uit de wond te verwijderen, zoals hier in dit beeld uitgebeeld wordt.

De Zege van Achilles
Deze uitbeelding van een stervende Achilles stond de tweede eigenaar van het Achilleion, Wilhelm, helemaal niet aan. Daarom liet hij een nieuw beeld van Achilles maken, de grootse bronzen versie die nu nog steeds op de plek staat waar oorspronkelijk de Stervende Achilles stond.Schepper daarvan is de Duitser Johannes Gotz. Dit beeld is nogal middelmatig in kunstzinnig opzicht, maar het drukt wel de geest uit die in die tijd in Duitsland heerste. Aan de voet van het beeld was volgens het voorbeeld van dergelijke beelden uit de Oudheid, een inscriptie in Oud Grieks die luidde: «Deze Achilles, zoon van Peleus, werd door de machtige Keizer Wilhelm II neergezet om zijn herinnering levend te houden». Deze inscriptie werd echter door de Fransen in de Eerste Wereldoorlog verwijderd.

Bron: G. Desypris, Corfoe. Achilleion. Het eiland der Phaeacen
Met dank aan Marjoke
paleis.startkabel.nl